Jest pięć elementów ciężkich: woda, ogień, powietrze i eter oraz pięć elementów subtelnych: zapach, smak, kolor, dotyk i dźwięk.
Zmysłów gromadzących wiedzę i narządów działania jest w sumie dziesięć. Są to: słuch, zmysł smaku, zmysł dotyku, wzrok, węch, narząd mowy oraz narządy pracy, przemieszczania się rozmnażania i wydalania.

Doświadcza się, że wewnętrzne subtelne zmysły posiadają cztery aspekty postaci: umysłu, inteligencji, ego i zanieczyszczonej świadomości. Różnią się one jedynie funkcją, ponieważ reprezentują różne właściwości.
Wszystko to uważane jest za Brahmana z cechami. Element mieszający - znany  jako czas- liczony jest jako element dwudziesty piąty.
Wpływ Najwyższej Osoby Boga odczuwany jest w czynniku czasu, wywołującym strach przed śmiercią. Strach ten powstaje przez fałszywe ego zwiedzionej duszy, która zetknęła  się z naturą materialną.
Droga Matko, czas jest Najwyższą Osobą Boga, z którego bierze się początek stworzenia, będący rezultatem wzbudzenia neutralnej, nieprzejawionej natury.

Przez ukazanie swych mocy, Najwyższa Osoba Boga ustawia wszystkie te elementy istniejąc wewnątrz, jako Dusza Najwyższa i na zewnątrz, jako czas.
Kiedy Najwyższa Osoba Boga zapłodni już naturę materialną swoją wewnętrzną mocą, natura ta rodzi całość inteligencji kosmicznych znaną  jako Hiraņmaya. Następuje to wtedy, kiedy natura materialna  zostanie wzbudzona przez przeznaczenie dusz uwarunkowanych.

W ten sposób po zamanifestowaniu różnorodności świetlista  mahat-tattwa, która zawiera w sobie wszystkie wszechświaty,  która jest korzeniem wszelkich manifestacji kosmicznych i która nie ginie w momencie unicestwienia - połyka ciemność,  która okryła blask w czasie zagłady.
W mahat-tattwie znajduje się siła  dobroci będąca jasnym i trzeźwym stanem zrozumienia Osoby Boga. Siłę tę nazywa się zazwyczaj vasudevą, albo świadomością.

Po zamanifestowaniu się mahat-tattwy,  cechy te pojawiają się jednocześnie. Podobnie jak woda w swym naturalnym stanie przed zetknięciem się z ziemią jest przejrzysta, słodka i niezmącona, tak też i czysta świadomość charakteryzuje się całkowitym spokojem, jednością i wolnością od rozproszenia.

Z mahat-tattwy, która rozwija się z własnej Energii Pana, pojawia się materialne ego. Posiada ono trzy rodzaje czynnej mocy - dobrą,  porywczą i nieświadomą. To właśnie z tych trzech rodzajów materialnego ego rozwija się umysł, zmysły odbierające  wrażenia, organy działania i elementy fizyczne.
To fałszywe ego jest określane jako sprawca,  instrument i efekt, a także jako spokojne, aktywne lub otępiałe, w zależności od tego, jak wypływają na nie siły: dobroci, pasji i ignorancji.
Fałszywe ego dobroci daje początek następnej transformacji. Z transformacji tej rozwija się umysł,  którego myśli i refleksje powodują pojawienie się pragnienia.
Umysł żywej istoty znany jest pod imieniem Aniruddhy, najwyższego władcy zmysłów. Aniruddha ma niebiskawo- czarną  formę przypominającą kwiat lotosu rosnący jesienią. Yogini powoli odnajdują go.
O czcigodna Pani, przez transformację fałszywego ego w pasji rodzi się inteligencja. Funkcją inteligencji jest pomoc w sprawdzaniu natury obiektów pojawiających się w polu widzenia oraz pomaganie zmysłom.
Jest powiedziane, że cechami inteligencji wyodrębnionymi na podstawie różnic w funkcji są: wątpliwość, błędne zrozumienie, właściwe zrozumienie, pamięć i sen.
Ego w sile pasji wytwarza dwa rodzaje zmysłów: zmysły do przyjmowania wiedzy i zmysły działania. Zmysły działania zależą od energii życia, a zmysły do przyswajania wiedzy - od inteligencji.
Kiedy ego w ignorancji zostaje wzbudzone  przez energię seksualną Najwyższej Osoby Boga, pojawia się  element subtelny - dźwięk, z którego wyłania się następnie przestrzeń eteryczna oraz zmysł słuchu.

Uczeni definiują dźwięk jako to, co komunikuje idee obiektu, wskazuje na obecność niewidocznego  dla nas mówcy i jest subtelną  formą  eteru.
Z egzystencji eterycznej - rozwijającej się z dźwięku - pod wpływem czasu zachodzi następna  transformacja. W ten sposób zaczyna się wyróżniać element subtelny, dotyk, z którego powstają następnie powietrze i zmysł dotyku.
Różnicującymi cechami dotyku określanego jako subtelna forma są miękkość i twardość oraz ciepło i zimno.

Działanie powietrza przejawia się w ruchach,  mieszaniu, umożliwianiu dostępu do przedmiotów dźwięku i innych wrażeń zmysłowych oraz zabezpieczaniu prawidłowego funkcjonowania wszystkich innych zmysłów. Przez wzajemne oddziaływanie powietrza i wrażeń dotykowych otrzymuje się różne formy zgodnie z przeznaczeniem. W wyniku ewolucji tych form pojawia się ogień, a oczy zaczynają widzieć poszczególne formy w kolorach.
Droga Matko, własności formy można  zrozumieć  przez rozmiar, jakość i indywidualność. Forma ognia oceniona jest po blasku.

Śrimad-Bhāgavatam, Canto Trzecie, Rozdział XXVI - fragmenty
Opracowała: Teresa Maria Zalewska